طراحی پایدار (قسمت هفتم)

طراحی پایدار

طراحی پایدار

ارتقای کیفیت زندگی با بهره گیری از نور طبیعی

تاریخچه نورپردازی در ایران و اهمیت طراحی پایدار

نور به عنوان عنصری مهم در معماری ساختمانهای کوچک و بزرگ همیشه یکی از عوامل تأثیرگذار بر معماری و طراحی ساختمانها و حتی شهر بوده است. در معماری سنتی ایرانی، معماری معاصر، معماری مدرن و بسیاری از سبک های معماری که فراروی بشر قرار گرفته همواره عنصر نور به عنوان عامل اصلی در کنار ویژگی های دیگر بنا قرار گرفته است.

برای آگاهی از مطالب گذشته به آدرس زیر مراجعه کنید: طراحی پایدار(قسمت اول) طراحی پایدار(قسمت دوم) طراحی پایدار(قسمت سوم)

معماری ایرانی از نور به عنوان عنصری کاربردی در تمام دوره های خود بهره جسته و نور چه طبیعی و چه مصنوعی توسط عناصر کنترل کننده نور مورد استفاده قرار می گرفته است.کاربرد هشتیها در معماری ایرانی دلالت بر کاربرد نور به عنوان عنصری تأثیر گذارنده بر تکامل فضای ساختمانی از نظر بصری و روانی دارد. نقش هشتی در نور رسانی به بنا به این صورت است که بعد از ورود به ساختمان به علت شدید بودن نور در بیرون می بایست نور شکسته شود تا داخل ساختمان حالت نامطلوبی از نظر وارد شونده نداشته باشد. یکی از عوامل مهم معماری در تقسیم و شکست شدت نور، هشتی های ورودی هستند که گرد و یا چند ضلعی ساخته میشدند. در بالای هشتی معمولاً نورگیری وجود دارد که نور متمرکز ملایمی را در ساعات مختلف روز به داخل انتقال می دهد، به کار بردن این شیوه برای تنظیم و متعادل کردن نور و حرارت از ویژگی های معماری سنتی، به ویژه در حاشیه کویر است.

طراحی پایدار-7

عناصر نورگیری در معماری سنتی ایران از دو جهت مورد مطالعه قرار میگیرند، گروه اول به عنوان کنترل کننده های نور مانند انواع سایه بان ها و دسته دوم نورگیرها که عبارتند از روزن، شباک، در و پنجره ی مشبک، جام خانه، هورنو، ارسی، روشندان، فریز و خوون، گل جام، پالکانه، فنزر، پاچنگ و تهرانی  در اصل از خصوصیات سبک ایرانی، تعبیه سایبان و آفتابگیر منطقی و ضروری برای ساختمان هاست. در این دوره از اصل اختلاف سطح، جهت جذب نور به داخل استفاده می شد. انحراف زوایای بناها به معمار ایرانی اجازه میداده مکان های مورد نیاز برای زیستن را به صورتی بسازد که در فصول مختلف سال هر خانه به مقدار لازم از آفتاب و روشنایی استفاده نماید. ساختمان های انرژی خالص صفر

ساسانیان تمایل به نشان دادن تضاد بین سایه و روشنائی داشته اند و این امر درتمام بناهای آن ها مشهود است. ایوان کرخه در خوزستان، طرز نور گرفتن از اطاق را برای اولین بار نشان میدهد، البته در بناهایی که طاق ضربی داشته اند معمولاً تأمین نور از آن قسمت هایی بوده که سقف مسطح داشته اند. روش استفاده از طاق گهواره ای که از انواع طاق سازی های عصر ساسانی است به معمار اجازه می داد که در فاصله ی میان دو قوس پنجره تعبیه نماید و روشنایی بنا را تأمین کند. طریقه ی نورگیری از جام خانه نیز بعد از هخامنشیان تا مدت های بسیار به عنوان یک سنت طرح گردیده و مورد استفاده قرار گرفت همچنین در دوره ی ساسانی که استفاده از گنبد به شکل پذیرفته وسیعی معمول شد و جزء ویژگی های این معماری محسوب می ،شود در روی گنبد روزنه هایی با حفره هایی تعبیه میکردند که احتمالاً برای پوشش آنها از شیشه استفاده میشده، تا زمانیکه ساسانیان از دیوارهای حمال جهت تحمل بار گنبد استفاده میکردند، با این شیوه نور ساختمان از روزن وسط گنبد یا از روزنه های تعبیه شده بر روی آن تأمین میشد. اما پس از آن که بار سقف گنبدی را توسط قوسها روی جرزها انتقال دادند توانستند در قسمتهایی از بدنه گنبدها نورگیرهایی را به صورت هلال تعبیه کنند.

طراحی پایدار-7
طراحی پایدار

مسجد شیخ لطف االله یکی از شاهکارهای معماری در دوره ی صفویه است که استفاده از نور به حد اعلای خود رسیده است. در این مسجد ورود نور از راه روزنه هایی است کوچک، بر فراز گنبد خانه که حالت های متغیر و گوناگونی را در طول روز ایجاد میکند. از آنجا که به علت گردش نور خورشید، تابش نور در طول روز فقط بر تعدادی از این روزنهها صورت میگیرد، فضای داخلی مسجد در هر ساعت روز حال و هوایی متفاوت و مخصوص به خود پیدا میکند. در این مسجد به علت ورودی خاص آن، که از طریق عبور از فضاها و راهروهای نیمه تاریک به فضای اصلی صورت میگیرد، نور فضای داخلی مسجد حالتی استثنائی به آن میدهد. بنابراین نور به عنوان غیر مادی ترین عنصر محسوس طبیعت، همواره در معماری ایرانی وجود داشته و دارد، در واقع نشانهی عالم والا و فضای معنوی است. در دوران معماری سنتی نحوه ی نگاه به نور تحت تأثیر تفکر اسلامی به عالی ترین درجه ی خود میرسد و مظهر تقدس و عالم معنوی شناخته میشود. نور نشانی از حرکت به سمت حقیقت است که حالت فیزیکی و مادی ندارد و این موضوع در کنار عوامل دیگر مانند اقلیم و موقعیت قرارگیری یک بنا و نحوه ی استفاده از نور، مطرح می شود. بیم و طراحی پایدار

معماری، از جمله علوم و هنرهایی است که به نقش و جایگاه نور در آن توجه ویژهای شده است. این توجه در معماری سنتی ایران به خوبی مشهود است و معماری سنتی مملو از نوآوری در این زمینه است. معمار ایرانی با توجه به نقش نور در شکلگیری ماهیت فضایی و کالبدی فضاها و ارزشگذاری فضاها از یک سو و اعتقاد به اینکه نور نشانهای از عالم بالا و تجلی ذات اقدس باری تعالی است، در طی قرون متمادی راهکارها و الگوهایی برای استفاده مطلوب از آن در فضاهای داخلی ابداع نموده است. جهتگیری نور در فضا، سلسله مراتب فضایی و ارزشگذاری فضایی در معماری سنتی از الگوهای متداول در این زمینه است.

نویسنده: احسان فتاحی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.